ویژگی اصلی اختلال لجبازی در کودکان و نافرمانی عبارت است از الگوی مکرر و پایداری خلق خشمگین، تحریک­‌پذیر، رفتار ستیزه­‌جویانه، لجبازی یا کینه­‌توزی. مبتلایان این اختلال گاهی ویژگی­‌های رفتاری آن را بدون مشکلات خلق منفی نشان می­‌دهند.

با وجود این، افرادی که دچار این اختلال هستند و نشانه­‌های خلق خشمگین/ تحریک­‌پذیر ابراز می­‌کنند، معمولاً ویژگی­‌های رفتاری آن را نیز نشان می‌­دهند.

نشانه‌­های لجبازی و اختلال نافرمانی مقابله ای ممکن است فقط محدود به یک موقعیت، عمدتاً خانه باشد. افرادی که نشانه­‌های کافی برای برآورده کردن آستانه تشخیصی دارند، حتی اگر نشانه­‌ها فقط در خانه ظاهر شوند، کارکرد اجتماعی‌­شان ممکن است به میزان قابل ملاحظه­‌ای مختل باشد.

با وجود این، نشانه­‌های اختلال در موارد شدیدتر در موقعیت­‌های متعددی بروز پیدا می­‌کنند. با توجه به اینکه گستردگی نشانه­‌ها شاخصی از شدت اختلال است، ارزیابی رفتار فرد در موقعیت­‌ها و روابط گوناگون اهمیت دارد.

از آنجا که این رفتار در میان همشیرها شایع است، باید طی تعامل با اشخاص دیگر نیز مشاهده شود چون نشانه­‌های این اختلال معمولاً در تعامل با بزرگسالان یا همسالانی که فرد آنها را به خوبی می‌‌شناسد نیز آشکارتر هستند.

ملاک‌های تشخیصی اختلال 

جهت شناخت و تعیین دقیق‌تر نشانه‌های رفتاری که می‌توانند بیانگر وجود اختلال نافرمانی مقابله‌ ای در کودکان باشند، ملاک‌های خاصی تعیین شده است.

این ملاک‌های رفتاری بدین شرح است:

الگویی از خلق خشمگین/ تحریک‌­پذیر، رفتار ستیزه­‌جویانه/ لجبازی یا کینه­‌جویی که حداقل شش ماه دوام داشته باشد و با دست­‌کم چهار مورد از نشانه­‌های زیر که طی تعامل با حداقل یکی از افرادی که همشیر فرد نباشد، مشخص می­‌شود:

۱. خلق خشمگین/ تحریک­‌پذیر

• اغلب از کوره درمی­‌رود.
• اکثرا حساس و زودرنج است.
• اغلب عصبانی و اوقات‌تلخ است.

۲. رفتار ستیزه­‌جویانه/ لجبازی

• اغلب با مظاهر قدرت یا با بزرگسالان به خاطر کودکان و نوجوانان مشاجره می­‌کند.
• اکثرا به طور فعال از انجام خواسته‌­های مظاهر قدرت یا رعایت قواعد سرپیچی می‌­کند.
• اغلب به طور عمد دیگران را اذیت می­‌کند.
• غالب اوقات دیگران را به خاطر اشتباهات یا شیطنت­‌های خودش سرزنش می­‌کند.

۳. حداقل دو بار طی شش ماه گذشته کینه­‌توزی یا غرض­‌ورزی کرده است.

توجه: علاوه بر دقت والدین بر ملاک‌های رفتاری ذکرشده، برای متمایز کردن رفتار در محدوده بهنجار از رفتار بیمارگون باید ویژگی پایداری و فراوانی این رفتارها را نیز در نظر گرفت.

جهت اینکه والدین بتوانند تشخیص دهند که رفتارهای خاصی از کودک ممکن است به معنای این باشد که فرزندشان دچار اختلال نافرمانی مقابله‌ ای است، تشخیص میزان شدت و دوام این رفتارها نیز اهمیت زیادی دارد (لازم به ذکر است که موارد مطرح شده جهت آگاهی والدین از ملاک‌های تشخیصی اختلالات رفتاری کودکان است و تشخیص قطعی به عهده متخصص است).

دو مورد از راهکارهای اصلی شناخت این مسأله به شرح زیر است:

• اختلال در رفتار موجب آشفتگی فرد یا اطرافیان در محیط اجتماعی (مثل اعضای خانواده، گروه همسالان و همکاران) می‌شود یا بر کارکرد اجتماعی، تحصیلی، شغلی یا زمینه‌­های مهم دیگر تأثیر منفی می­‌گذارد.
• بروز رفتارهای بیان شده به دلیل وجود سایر بیماری‌های روانی یا مصرف مواد دارویی خاصی نباشد (همان منبع).

اختلال نافرمانی مقابله‌ ای و لجبازی در کودکان یک اختلال حساس برای دوران کودکی است که در صورت عدم درمان آن، امکان انتقال مشکلات رفتاری به مرحله نوجوانی و بزرگسالی و همچنین بروز سایر مشکلات رفتاری و ارتباطی بسیار است.

والدین با دیدن ملاک‌های رفتاری اختلال نافرمانی مقابله‌ ای در فرزندان به صورت مستمر و در شرایط تعیین‌شده بایستی آنها را به متخصصان روانشناس و روانپزشک جهت تشخیص قطعی ارجاع دهند.

با تشخیص زودهنگام و تعیین علل بروز این مشکل و سپس برنامه‌ریزی برای درمان توسط متخصصان از گسترده شدن این اختلال در کودکان جلوگیری می‌شود.